باز فرانکولا

پس از این چند روز که دوباره به فرانکولا می اندیشم، می بینم که جذّاب ترین و باورپذیرترین شخصیّت این رمان پست مدرن کسی نیست مگر مدیر سیرک. مدیری که فرانکولا، فرانکولا شدن اش را پیش و بیش از هر کس وهر چیز مدیونِ اوست. در حقیقت همه کاره ی صحنه ی فرانکولاگری همین مدیرِ سیرک است و اندیشه ی مسلّط او. اندیشه ی انسانی آگاه به همه ی شرایط زیستن در چنین عالمی وآشنا با قواعد پیچیده امّا بی چون و چرای آن.
مدیر برای نخستین بار به فرانکولا می فهماند که او چیزی از هیولائیت راستینِ خود در نیافته. هنوز باید راه ها برود تا نیرو و توان فراوانِ هیولائیت خویش را از قوّه به فعل برساند. او اوّلین پیشنهادش به فرانکولا این است:" مهم این است که حالا هیولا جلوه کنید. به جلوه فکر کنید." در واقع می توان گفت مدیر سیرک که نامش هم شبیه است به فرانکولا( فرانکوفیل) ، انسانی است مدرن در جهانِ استعاری-رویاییِ داستان،آنهم در قالب ِرمانی پست مدرن.
فرانکوفیل با همه ی قواعد این عرصه خوب و به قدر کفایت آشنا است. او قواعد بازی را خوب می شناسد. برد و باخت را می داند که چیست و هرگز خود را به خیال ها و رویاهای ناهمخوان با یک زندگیِ مدرن، دلگرم نمی کند. فرانکوفیل به بازی تن داده است. در جریانِ بازیِ دنیایی سراپا مدرن افتاده و خود را با آن یگانه و همخوان کرده است. او یکسر به پیروزی و پیشرفت می اندیشد و مدام راه های نو و شگفت می یابد تا در بازیِ پیش گرفته، رقبا را کنار و یا پشتِ سر بگذارد. اما مهم ترین نکته در این جا این است که این واقعیت را هم خوب و کامل در می یابد که اگر رقیب مقتدرتر و آگاه تر از تو بود و اگر توانست دستِ تو را خوب و به موقع بخواند و در ضمن تو نتوانستی با او از نظر دانش و درایت مقابله کنی، راه تو چیزی نیست الّا این که به شکست ات اقرار کنی، و به آن گردن بنهی.
بازی امری دوسویه است: یکی تو هستی و یکی دیگری به عنوانِ رقیبِ تو؛ که البته آشکار است رقیبِ تو لزوماً یک نفر و یک چیز نیست. فرانکوفیل تا زمانی که می تواند و توانِ فکری اش اجازه می دهد در بازی است.اما همین که رقیبانِ قدرتمند از او پیش می افتند، نه خیلی ناراحت می شود و نه خیلی متعجب. او خوب می داند که زمانی هم خودش رقیبی نیرومند برای رقیبانش بوده و آنها را پشت سر گذاشته و حال دیگر دوره اش تمام شده و باید یا با بازی و بازیگرانِ این صحنه خداحافظی کند و یا اگر بتواند باید بازیِ دیگری را، با دیگری های دیگری، بیآغازد.
فرانکوفیل پذیرفته است که آنچه به ظاهر بسیار جدّی و روشنفکرانه و معقول است، چه بسا تنها در دنیای خیال و یا در یک عالمِ ایده آل اینگونه باشد.او پایبند به این سخنِ هگل است که: " هر آنجه معنای عمیقی دارد درست از همان رو بی ارزش است. " و بر همین مبنا است که وقتی فرانکولا ( به عنوانِ نمادی از شخصیّت هایی که دنیا را خیلی جدّی می گیرند و می خواهند بسیار روشنفکرانه و سطحِ بالا حال بکنند و موسیقی های متعالی گوش کنند و اعمالِ شان را با این دغدغه ی جانخراشِ همیشگی انجام می دهند که مبادا این کار یا رفتار و اندیشه مان مبتذل و سطحی، و دور از شأن و پرستیژِ اجتماعی-روشنفکری مان باشد) به مدیر، معترضِ این ماجرایِ ابتذال و سطحی نگری در یکی از میهمانی های مدیر می شود، مدیر به او پاسخ می دهد: " اختیار دارید! مبتذل؟ سطحی؟ چه خوب! خب ما هم همین را می خواهیم. مگر غیر از این است؟! من که می میرم برای موسیقیِ مبتذل! "
به هر حال، حالا که دوباره به فرانکولا فکر می کنم همین شخصیّت جذّاب و باورپذیر و مدرن و بازی شناسِ فرانکوفیل است که بیشتر از همه در یادم مانده و بر ذهنم تأثیر گذاشته.
فرانکوفیل در نهایت در اوجِ شکستِ خود و فرانکولا مجبور می شود به این واقعیّت بسیار راستین و غیر قابل انکار انگشت بنهد که: " خب، تردید ندارم، تو بازی گر بزرگی بودی، اما به هر حال هیچ بازی گری نمی تواند از خودِ بازی بزرگ تر باشد. "
یاد تکه ای از داستانِ "خانه خاموشان" پیام می افتم. داستانی که با یادکردی از داستانِ بی نظیر " خانه روشنان " زنده نام هوشنگ گلشیری، نوشته شده است:

" یکی بود، یکی نبود. یه روز تو یه جنگل دور، اسبه که حوصله اش سر رفته بود، زنگ زد به یه سیرک. صاحب سیرک ستاره طلایی که آقا خپله ی کله طاس بود گفت: " خب، جان م، شما بلدی از توی حلقه ی آتش بپری؟ " اسبه گفت: " نه." گفت: " بلدی روی دو تا پا وا ایستی؟ " گفت: " نه. " گفت: " بلدی روی توپ راه بری؟ " گفت: " نه." آقای رئیس عصبانی شد و گفت: " پس بی خود مزاحم شدی که چی؟ " اسبه گفت: " آقا درست صحبت کن. من یه اسب م، دارم باهات حرف می زنم! "